This site is not complete. The work to converting the volumes of സര്‍വ്വവിജ്ഞാനകോശം is on progress. Please bear with us
Please contact webmastersiep@yahoo.com for any queries regarding this website.
Reading Problems? see Enabling Malayalam

സര്‍വ്വവിജ്ഞാനകോശം സംരംഭത്തില്‍ നിന്ന്

അസ്ഥിപഞ്ജരം

Skeleton

ശരീരത്തിന് ആകൃതിയും ആധാരവും നല്കുംവിധം സംവിധാനം ചെയ്തിരിക്കുന്ന ചട്ടക്കൂട്. ശരീരപേശികളും മറ്റു മൃദുകല (soft tissue)കളും പിടിച്ചിരിക്കുന്നത് ഈ ചട്ടക്കൂടിലാണ്. ബാഹ്യാസ്ഥിവ്യൂഹ(exoskeleton)ത്തില്‍ കാണപ്പെടുന്ന നഖം, രോമം മുതലായവയ്ക്ക് കവചപ്രാധാന്യമാണുള്ളത്. ശരീരത്തിനെ താങ്ങിനിര്‍ത്തുന്നത് ഉള്ളിലുള്ള അസ്ഥിപഞ്ജരം (endoskeleton)ആണ്.

മനുഷ്യശരീരത്തില്‍ ആകെ 206 അസ്ഥികളാണുള്ളത്. ഓരോ ചെവിയിലും മൂന്നുവീതം ആറ് ശ്രവണാസ്ഥികകള്‍ (auditory ossicles) ഉണ്ട്. കര്‍ണപടഹ (ear drum)ത്തില്‍ പതിക്കുന്ന സ്വരതരംഗങ്ങളെ ആഭ്യന്തര കര്‍ണത്തില്‍ എത്തിക്കുന്നത് ശ്രവണാസ്ഥികകളാണ്. ഈ ആറ് അസ്ഥികളൊഴിച്ചുള്ള ബാക്കി 200 അസ്ഥികളെ താഴെ പറയുംവിധം മനുഷ്യശരീരത്തില്‍ വിന്യസിച്ചിരിക്കുന്നു.

തലയോട് (Skull).

ശിരസ്സിലെ കംകാളം (skeleton) ആണ് തലയോട്. ഇതിന് രണ്ടുഭാഗങ്ങളുണ്ട്: മുഖഭാഗവും (facial) കപാലഭാഗവും (cranial). കപാലഭാഗത്തില്‍ ഗോളരൂപത്തിലുള്ള ഒരു ദ്വാര(കോടര)മുണ്ട്. കണ്ണ്, ചെവി, മൂക്ക് എന്നീ പ്രത്യേക സംവേദനാംഗങ്ങളും മസ്തിഷ്കവും ഇതിനുള്ളിലാണു സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. കപാലഭാഗം നിരവധി അസ്ഥികളാല്‍ നിര്‍മിതമാണ്. ഈ അസ്ഥികളെല്ലാം ഈ കോടരത്തിന്റെ ആധാരഭാഗത്തായും ഗോളകാകൃതിയിലുള്ള കമാനഭാഗത്തായും വിന്യസിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ആധാരഭാഗത്ത് ലലാടാസ്ഥി (frontal bone)യുടെ ഒരു ഭാഗവും എത്മോയ്ഡ് (ethmoid), സ്ഫീനോയ്ഡ് (sphenoid) എന്നീ രണ്ടു അസ്ഥികളും അനുകപാല(occipital) - ശംഖാസ്ഥി (temporal) കളുടെ ഭാഗങ്ങളും കാണപ്പെടുന്നു. കോടരത്തിന്റെ കമാനഭാഗത്ത് മുന്‍വശത്തായി ലലാടാസ്ഥിയും പിന്‍ഭാഗത്തായി അനുകപാലാസ്ഥിയും ഇവയ്ക്കിടയിലായി ഭിത്തികാസ്ഥി(parietal)യും ശംഖാസ്ഥിയും സ്ഫീനോയ്ഡ് അസ്ഥിയും കാണപ്പെടുന്നു.

തലയോടിന്റെ മുഖഭാഗത്തെ അസ്ഥികള്‍ പ്രധാനമായും നേത്രകോടര(eye socket)ത്തിന്റെ അസ്ഥികളും കീഴ്ത്താടിയുടെയും മേല്‍ത്താടിയുടെയും അസ്ഥികളും ഉള്‍ പ്പെടുന്നതാണ്. ഊര്‍ധ്വഹന്വസ്ഥി (maxillae), ഗണ്ഡാസ്ഥി (zygomatic), ലാക്രിമല്‍ (lacrimal), എത്മോയ്ഡ്, പാലറ്റൈന്‍ (palatine), ലലാടാസ്ഥി എന്നിവയുടെ ഭാഗങ്ങള്‍ ചേര്‍ന്നാണ് നേത്രകോടരം നിര്‍മിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. മേല്‍ത്താടി (upper jaw) ഊര്‍ധ്വഹന്വസ്ഥിയാല്‍ നിര്‍മിതമാണ്; കീഴ്ത്താടി (lower jaw) ചിബുകാസ്ഥി (mandible)യാലും. തലയോടിലെ ചലനക്ഷമതയുള്ള ഏകഭാഗം ചിബുകാസ്ഥിയാണ്.

മുഖഭാഗത്തിന്റെ മുന്‍വശത്ത് മധ്യത്തിലായി, നേത്രകോടരങ്ങളുടെ മധ്യത്തില്‍ അല്പം താഴേക്കു മാറി ഒരു ചെറിയ ദ്വാരമുണ്ട്; ഈ ദ്വാരം നാസാഗഹ്വര (nasal cavity)ത്തിലേക്കു തുറക്കുന്നു. നാസാഗഹ്വരത്തെ ഒരു മധ്യഭിത്തി ഇടത്തും വലത്തുമായി രണ്ടു ഭാഗങ്ങളായി തിരിക്കുന്നു. ഈ മധ്യഭിത്തി അസ്ഥികളാലും തരുണാസ്ഥി (cartilage)കളാലും നിര്‍മിതമാണ്. മധ്യഭിത്തിയില്‍ ഊര്‍ധ്വഹന്വസ്ഥിയുടെയും പാലറ്റൈന്‍ - സ്ഫീനോയ്ഡ് അസ്ഥികളുടെയും ഭാഗങ്ങളും മുക്കോണാകൃതിയിലുള്ള വോമര്‍ (vomer) എന്ന അസ്ഥിയും കാണപ്പെടുന്നു. നാസാഗഹ്വരത്തിന്റെ പാര്‍ശ്വഭിത്തിയില്‍ അനുപ്രസ്ഥ(horizontal)മായി നിമ്നനാസാശുക്തിക (inferior nasal concha) എന്നൊരു അസ്ഥിയുണ്ട്. ഇതിന് ഒരു ചുരുളിന്റെ (scroll) ആകൃതിയാണുള്ളത്. ഈ അസ്ഥിയും എത്മോയ്ഡ് അസ്ഥിയുടെ ഇതേ ആകൃതിയിലുള്ള ഭാഗവും ചേര്‍ന്ന് നാസാദ്വാരത്തില്‍ ഒരു ചാല്‍ (passage) ഉണ്ടാക്കിയെടുക്കുന്നു. ഈ അസ്ഥിഭാഗത്തെ പ്രത്യേകാകൃതിയിലുള്ള ശ്ലേഷ്മസ്തരം പൊതിഞ്ഞിരിക്കുന്നു. ഈ ശ്ലേഷ്മസ്തരത്തില്‍ അനവധി രക്തക്കുഴലുകളുണ്ട്. നാസാദ്വാരത്തിലൂടെ ഉള്ളിലേക്കു വലിച്ചെടുക്കുന്ന വായുവിനെ ശരീര താപനിലയുമായി പൊരുത്തപ്പെടുത്തിയെടുക്കുന്നത് ഈ ശ്ലേഷ്മസ്തരമാണ്.

അക്ഷീയാസ്ഥിവ്യൂഹം.

നട്ടെല്ല് എന്ന് സാധാരണ അറിയപ്പെടുന്ന കശേരുകദണ്ഡ് (vertebral column) അഥവാ സുഷുമ്നാ-ദണ്ഡ് (spinal column) അനവധി കശേരുക ഖണ്ഡങ്ങളാലാണു നിര്‍മിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഈ ഖണ്ഡങ്ങളെത്തമ്മില്‍ കട്ടിയുള്ളതും ഇലാസ്തിക സ്വഭാവമുള്ളതുമായ ഡിസ്കുകളാല്‍ വേര്‍തിരിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇവയെ അന്തരാകശേരുക ഡിസ്കുകള്‍ ( inter vertebral discs) എന്നു വിളിക്കുന്നു. കശേരുക്കള്‍ (verte-brae) ഉറപ്പുള്ള ഒരു കേന്ദ്രാക്ഷമായി വര്‍ത്തിക്കുന്നതോടൊപ്പം സുഷുമ്നയെ (spinal cord) പരിരക്ഷിക്കുകകൂടി ചെയ്യുന്നുണ്ട്. മനുഷ്യന്റെ നട്ടെല്ല് ഇതിനുമപ്പുറം ശരീരത്തിന്റെ ഭാരത്തെ താങ്ങുകയും ഈ ഭാരത്തെ കാലുകളിലേക്കു പ്രസരിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. കശേരുകദണ്ഡിന്റെ സഖണ്ഡസ്വഭാവം (segmental nature) അരയ്ക്കും കഴുത്തിനും ഇടയ്ക്കുള്ള ശരീരഭാഗത്തിനും ചലനക്ഷമത നല്കുന്നുണ്ട്.

ഓരോ കശേരുകഖണ്ഡവും താഴെ പറയുന്ന ഭാഗങ്ങള്‍ ചേര്‍ന്നതാണ്: ഒരു അധര (ventral) ഭാഗവും ഒരു പൃഷ്ഠ (dorsal) ഭാഗവും; അധരഭാഗത്തെ മുന്‍ഭാഗമെന്നും പറയാം. ഇതിനെ കശേരുകയുടെ പിണ്ഡഭാഗമായി കണക്കാക്കാം. പൃഷ്ഠഭാഗം (പിന്‍ഭാഗം) കശേരുകചാപ(arch)മായി രൂപാന്തരപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഇവയ്ക്കു രണ്ടിനും മധ്യത്തിലായി കശേരുകരന്ധ്രം (vertebral foramen) കാണപ്പെടുന്നു. ഇതിലൂടെയാണ് സുഷുമ്ന നാഡി കടന്നുപോകുന്നത്. കശേരുകചാപം രണ്ടു ഫലകങ്ങളും (laminae) രണ്ടു വൃന്തകങ്ങളും (pedicles) ചേര്‍ന്നതാണ്. ഫലകങ്ങള്‍ പിന്‍ഭാഗത്തായി കൂടിച്ചേര്‍ന്ന് ശൂലമയ പ്രവര്‍ധം (spinous process) ആയിത്തീരുന്നു. ഇതു പിന്‍ഭാഗത്തായി താഴോട്ടു തള്ളിനില്ക്കുന്നു. വ്യന്തകങ്ങള്‍ ഫലകങ്ങളെ കശേരുകയുടെ പിണ്ഡവുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു. ശൂലമയപ്രവര്‍ധങ്ങളെക്കൂടാതെ കശേരുകചാപത്തില്‍ മറ്റ് ആറ് പ്രവര്‍ധങ്ങള്‍കൂടി കാണപ്പെടുന്നു: രണ്ട് അനുപ്രസ്ഥപ്രവര്‍ധങ്ങളും, രണ്ട് ഊര്‍ധ്വസന്ധി (superiour articular) പ്രവര്‍ധങ്ങളും, രണ്ട് അധഃസ്ഥിതസന്ധി പ്രവര്‍ധങ്ങളും. ഫലകങ്ങളുടെയും വൃന്തകങ്ങളുടെയും സന്ധിസ്ഥാനത്തുനിന്നും ഈ പ്രവര്‍ധങ്ങള്‍ അവയുടെ പേര് ദ്യോതിപ്പിക്കുന്ന ഭാഗങ്ങളിലേക്കു തള്ളി നില്ക്കുന്നു.

നട്ടെല്ല് : 1.സെര്‍വൈക്കല്‍ 2.തൊറാസിക് 3.ലംബാര്‍ 4.സേക്രല്‍ 5.കോക്സീജിയല്‍

മനുഷ്യരില്‍ ശൈശവദശയില്‍ 33 കശേരുക്കള്‍ വെവ്വേറെയായി കാണപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും പ്രായപൂര്‍ത്തിയാകുന്നതോടെ ഇവയില്‍ ചില കശേരുക്കള്‍ തമ്മില്‍ ചേരുന്നതിനാല്‍ 26 ഖണ്ഡങ്ങളായി ചുരുങ്ങുന്നു. ഇവയെ സെര്‍വൈക്കല്‍ (cervical), തൊറാസിക് (thoracic), ലുംബാര്‍ (lumbar), സേക്രല്‍ (sacral), കോക്സീജിയല്‍ (coccygeal) എന്നിങ്ങനെ വര്‍ഗീകരിച്ചിരിക്കുന്നു.

ഗ്രൈവകശേരുക (cervical vertebra).

മനുഷ്യരില്‍ ഏഴ് ഗ്രൈവകശേരുകകളുണ്ട്. അനുപ്രസ്ഥ പ്രവര്‍ധത്തില്‍ കാണപ്പെടുന്ന രന്ധ്രം ഇവയുടെ പ്രത്യേകതയാണ്. ഏഴാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയിലൊഴികെ മറ്റെല്ലാറ്റിലെയും രന്ധ്രം വഴി കശേരുക-ധമനി കടന്നു പോകുന്നു. ശൂലമയപ്രവര്‍ധങ്ങളും ഏഴാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയിലൊഴികെ മറ്റെല്ലാറ്റിലും ദ്വിശാഖി (bifid)കളാണ്.

ഒന്നാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയെ ശീര്‍ഷധരം (atlas) എന്നു വിളിക്കുന്നു. ഇതിന് പിണ്ഡമോ ശൂലമയപ്രവര്‍ധങ്ങളോ ഇല്ല. ഒരു വളയത്തിന്റെ ആകൃതിയാണ് ഇതിനുളളത്. ഇരുവശങ്ങളിലും പാര്‍ശ്വപിണ്ഡമെന്ന പേരില്‍ ഒരു അസ്ഥിപിണ്ഡം വീതം കാണപ്പെടുന്നു. ഇതിന് മുകള്‍ ഭാഗത്തും അടിഭാഗത്തും ആയി ഓരോ സന്ധി മുഖികകള്‍ (articular facets) ഉണ്ട്. മുകള്‍ഭാഗത്തെ സന്ധിമുഖിക വഴി അനുകപാലാസ്ഥിയുമായും അടിഭാഗത്തേതു വഴി അക്ഷകശേരുകം (axis) എന്നറിയപ്പെടുന്ന രണ്ടാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയുമായും സന്ധിക്കുന്നു. അക്ഷകശേരുകയ്ക്ക് ഒരു പ്രത്യേക ദന്തസമാന പ്രവര്‍ധമുണ്ട്. ഇതിനെ ദന്താഭപ്രവര്‍ധം (odontoid process) എന്നു വിളിക്കുന്നു. ഇത് ഇതിന്റെ പിണ്ഡത്തില്‍ നിന്നും മുകളിലേക്കു തള്ളിനില്ക്കുന്നു. ഈ പ്രവര്‍ധം തലയോടും ശീര്‍ഷധരകശേരുകയും ചേര്‍ന്നു തിരിയത്തക്ക ഒരു തിരികുറ്റി (pivot) ആയി വര്‍ത്തിക്കുന്നു. ഏഴാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയുടെ ശൂലമയപ്രവര്‍ധം ദ്വിശാഖിയല്ല. മുകളില്‍ പറഞ്ഞിരിക്കുന്ന സവിശേഷതകളാല്‍ ശീര്‍ഷധരകശേരുകയെയും അക്ഷകശേരുകയെയും ഏഴാമത്തെ ഗ്രൈവകശേരുകയെയും പ്രാരൂപിക(typical) കശേരുക്കളായി കണക്കാക്കുന്നില്ല. ബാക്കിയുള്ളവ പ്രാരൂപിക ഗ്രൈവകശേരുകകളായി വിവക്ഷിക്കപ്പെടുന്നു.

വക്ഷീയകശേരുക (Thoracic Vertebra).

വക്ഷീയകശേരുകകള്‍ 12 എണ്ണമുണ്ട്. ഇവയില്‍ ഒന്നുമുതല്‍ ഒന്‍പതുവരെയുള്ളവയെ പ്രാരൂപികങ്ങളായി കണക്കാക്കുന്നു. ഇവയുടെ ഇരുവശങ്ങളിലും വാരിയെല്ലുമായി സന്ധിക്കത്തക്കവണ്ണമുളള സന്ധി-മുഖികകളുണ്ട്. അനുപ്രസ്ഥപ്രവര്‍ധങ്ങളുടെ മുന്നഗ്രങ്ങളിലായി വാരിയെല്ലിന്റെ ഉരുണ്ട അഗ്രങ്ങളുമായി (tubercle) സന്ധിക്കാനായുള്ള സന്ധി-മുഖികളുമുണ്ട്. പത്താമത്തെ കശേരുകയ്ക്ക് പാര്‍ശ്വവശങ്ങളിലായി ഓരോ സന്ധി-മുഖികളേ കാണപ്പെടുന്നുള്ളൂ. പതിനൊന്നാമത്തെയും പന്ത്രണ്ടാമത്തെയും കശേരുക്കളുടെ അനുപ്രസ്ഥപ്രവര്‍ധങ്ങളില്‍ സന്ധി-മുഖികകള്‍ കാണുന്നില്ല.

നൈതംബ കശേരുക (Lumbar Vertebra).

അഞ്ച് നൈതംബ കശേരുകകളുണ്ട്. ഇവയ്ക്ക് സ്ഥൂലപിണ്ഡങ്ങളാണുള്ളത്. ഇവയുടെ പിണ്ഡത്തില്‍ സന്ധി-മുഖികകള്‍ കാണപ്പെടുന്നില്ല; അനുപ്രസ്ഥപ്രവര്‍ധങ്ങളില്‍ സന്ധി-മുഖികളോ രന്ധ്രങ്ങളോ ഇല്ലതാനും.

ത്രികം (Sacrum).

ശിശുക്കളില്‍ കാണപ്പെടുന്ന അഞ്ചു ത്രൈകശകലങ്ങള്‍ പ്രായമാകുന്നതോടെ ഒന്നുചേരുകയും ഒരു വലിയ ത്രികോണാകൃതിയിലുളള അസ്ഥിയായി രൂപപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു. ത്രികത്തിന്റെ വശങ്ങളിലായി കര്‍ണസദൃശങ്ങളായ രണ്ട് സന്ധി-മുഖികകളുണ്ട്; അരക്കെട്ടിലെ അസ്ഥികളുമായി സന്ധിക്കുവാനാണിത്. ഈ മൂന്നുഭാഗങ്ങളും ചേര്‍ന്ന് ശ്രോണി (pelvis) എന്നു പേരുള്ള അസ്ഥിഗുഹാഭിത്തിയായിത്തീരുന്നു. ഈ ത്രികോണത്തിന്റെ വീതിയേറിയ ആധാരം അഞ്ചാം നൈതംബകശേരുകയുടെ പിണ്ഡവുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ശിഖാഗ്രം താഴേക്കു വളഞ്ഞ് അനുത്രിക (coccyx)യുമായും സന്ധിക്കുന്നു. ത്രികത്തിന്റെ അധരവശത്ത് നാല് അനുപ്രസ്ഥരേഖകളുണ്ട്. ഈ രേഖകള്‍ ത്രികത്തിന്റെ അഞ്ചുശകലങ്ങള്‍ തമ്മിലുള്ള കൂടിച്ചേരലിനെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ത്രികത്തിന്റെ വശങ്ങളിലായി നാല് രന്ധ്രങ്ങള്‍ കാണപ്പെടുന്നു. ത്രൈകനാഡികളിലെ നാല് ഉപരിനാഡികളുടെ രന്ധ്രങ്ങളാണിവ. പൃഷ്ഠഭാഗത്തായി മുകളിലെ മൂന്നോ നാലോ ചെറിയ ശൂലമയപ്രവര്‍ധങ്ങള്‍ തമ്മില്‍ കൂടിച്ചേര്‍ന്ന് ഒരു ത്രികവരമ്പ് (sacral ridge) ആയിത്തീരുന്നു. നാലാമത്തെ ശൂലമയ പ്രവര്‍ധത്തിനു താഴെയായി 'റ' ആകൃതിയിലുള്ള ഒരു വിടവുണ്ട്. ഇതിനെ ത്രികായനം (sacral hiatus) എന്നു പറയുന്നു. അഞ്ചാമത്തെ ത്രിക-കശേരുകയുടെ ഫലകങ്ങള്‍ തമ്മില്‍ കൂടിച്ചേരാതിരിക്കുന്നതിനാലാണ് ഈ വിടവുണ്ടാകുന്നത്. ത്രൈകശീര്‍ഷത്തിന്റെ പാര്‍ശ്വത്തിലായി ഫലകങ്ങള്‍ കൂടിച്ചേര്‍ന്ന് ത്രികത്തിന്റെ പിന്‍ഭാഗമായിത്തീരുന്നു. ഇതിന്റെ വശങ്ങളില്‍ നാല് പശ്ച(posterior) ത്രൈകരന്ധ്രങ്ങളുണ്ട്. ഇതിലൂടെയാണ് ഉപരിത്രികനാഡികളിലെ പശ്ചവിഭാഗം വെളിയിലേക്കു കടക്കുന്നത്.

മനുഷ്യരിലെ ത്രികത്തിന് ഉയരത്തെക്കാള്‍ കൂടുതല്‍ വീതിയുണ്ട്. കശേരുകദണ്ഡിന്റെ അടിഭാഗത്തിനു ദൃഢത നല്കുന്നത് ഈ പ്രത്യേകതയാണ്. പുരുഷന്മാരെ അപേക്ഷിച്ച് സ്ത്രീകളുടെ ത്രികം വിസ്താരമേറിയതാണ്. ഇതിനാല്‍ സ്ത്രീകളുടെ ശ്രോണീപ്രദേശം കൂടുതല്‍ വിസ്തൃതമായിരിക്കുന്നു.

അനുത്രിക (Coccyx).

അനുത്രിക അല്പവര്‍ധിത (rudimentary)ങ്ങളായ നാല് അസ്ഥിശകലങ്ങള്‍ കൂടിച്ചേര്‍ന്നതാണ്. ഇത് സാധാരണയായി സേക്രവുമായി ബന്ധിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ചിലപ്പോള്‍ മൂന്നോ അഞ്ചോ അസ്ഥിശകലങ്ങള്‍ കണ്ടെന്നുവരാം. ആദ്യശകലം പ്രത്യേകമായിത്തന്നെ നിലക്കൊള്ളുന്നു.

ഊര്‍ധ്വപാദം (Upper limb).

അനുബന്ധാസ്ഥികൂട (appendicular skeleton)ത്തില്‍ കൈയിലെയും കാലിലെയും അസ്ഥികള്‍ ഉള്‍​പ്പെടുന്നു. ഇവയുടെ പൊതുഘടന സമാനരൂപത്തിലുള്ളതാണെങ്കിലും വിശദാംശങ്ങളിലും ശരീരവുമായുളള ബന്ധത്തിലും ഇവ വ്യത്യസ്തങ്ങളാണ്.

എഴുന്നേറ്റുനില്ക്കുവാനുള്ള ശക്തി മനുഷ്യര്‍ ആര്‍ജിച്ചിരിക്കുന്നതിനാല്‍ ഊര്‍ധ്വപാദത്തിലെ അസ്ഥികള്‍ക്കു ശരീരത്തിന്റെ ഭാരം ചുമക്കേണ്ടതായിവരുന്നില്ല. ഇതിനുപകരം ഇവ പരിഗ്രാഹകാവയവം (prehensile organ) ആയിത്തീര്‍ന്നിരിക്കുന്നു. സ്വതന്ത്ര ചലനക്ഷമതയും കൂടുതലായിട്ടുണ്ട്. കൈയിലെ അസ്ഥികള്‍ തോള്‍ (shoulder), ഭുജം (arm), മുന്‍കൈ (forearm), കൈപ്പടം (hand) എന്നീ ഭാഗങ്ങളായി ക്രമപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു.

തോള്‍.

തോള്‍ഭാഗത്ത് അംസഫലകം (scapula), അക്ഷകം (clavicle) എന്നീ അസ്ഥികള്‍ കാണപ്പെടുന്നു. ഇവ രണ്ടും ചേര്‍ത്ത് അംസമേഖല (shoulder girdle) എന്നുപറയുന്നു.

'ട' പോലെ വളഞ്ഞ ഒരു നീണ്ട അസ്ഥിയാണ് അക്ഷകം. വക്ഷോഭാഗത്തിന്റെ മുകളില്‍ മുന്‍വശത്തായി, കുറുകെ (horizontal) ആയിട്ടാണ് ഇത് കാണപ്പെടുക. ഇതിനു വലിയ ഒരു ഉരോസ്ഥി (sternal) അഗ്രമുണ്ട്. ഒന്നാമത്തെ വാരിയെല്ലിലെ ഉപാസ്ഥിയുമായും ഉരോസ്ഥിമുഷ്ടി (manubrium sterni)യുമായും ഇതു സന്ധിക്കുന്നു. പാര്‍ശ്വഭാഗത്തിന്റെ ബാഹ്യവശം മുകളില്‍നിന്നു താഴേക്കു പരന്നതാണ്. അംസകൂട(acromion)വുമായി സന്ധിക്കാനുള്ള സന്ധി-മുഖിക ഇതില്‍ കാണപ്പെടുന്നു. അക്ഷകത്തെ പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായി അംസഫലകവുമായും മധ്യഭാഗത്തായി ഉരോസ്ഥിയുമായും സംയോജകസ്നായുക്കളാല്‍ ബന്ധിച്ചിരിക്കുന്നു.

തോള്‍പടലം എന്നുകൂടി പേരുള്ള അംസഫലകം വക്ഷസ്സിന്റെ പുറകുഭാഗത്തിനു മുകളിലായി സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. ത്രികോണാകൃതിയിലുളള ഇതിന്റെ ആധാരവശം മുകളിലും ശിഖാഗ്രം താഴെയും ആയിട്ടാണു കാണപ്പെടുന്നത്. ഇത് കനം കുറഞ്ഞ് പരന്നിരിക്കുന്നു. പാര്‍ശ്വഭാഗം കുറുകി തടിച്ചതാണ്. ഉപരിതലത്തിനു വാരിയെല്ലുകളുമായി സമ്പര്‍ക്കമുണ്ട്. ഈ ഉപരിതലം കൃശമധ്യവും (concave) പേശിയാല്‍ ആവൃതവുമാണ്. ബാഹ്യോ പരിതലത്തില്‍ തിരശ്ചീനമായി തള്ളിനില്ക്കുന്ന ഒരു ശൂലമയപ്രവര്‍ധമുണ്ട്. ഇതു പൃഷ്ഠതലത്തെ രണ്ട് ഊര്‍ധ്വ-അധോനിമ്നികകളാ(fossa)യി തിരിച്ചിരിക്കുന്നു. ശൂലത്തിന്റെ പാര്‍ശ്വവശം കട്ടികൂടി മുന്‍വശത്തേക്ക് വളഞ്ഞിരിക്കുകയും അംസകൂടപ്രവര്‍ധത്തിലവസാനിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. അംസഫലകത്തിന്റെ മൂന്നുകോണുകളില്‍ ബാഹ്യ(പാര്‍ശ്വ) കോണം കട്ടികൂടിയതും ഒരു അണ്ഡാകാരസന്ധി-മുഖിക (ഗ്ളീനോയ്ഡ് ഫോസ: Glenoid fossa) ഉള്‍​ക്കൊള്ളുന്നതുമാണ്. ഭുജാസ്ഥിയായ ഹ്യൂമറസിന്റെ അഗ്രം ഗ്ലീനോയ്ഡ് ഫോസയുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ഗ്ലീനോയ്ഡ് ഫോസയ്ക്കു മുകളിലായി കുറുകെ മുമ്പോട്ടു തള്ളിനില്ക്കുന്ന ഒരു അസ്ഥിയുണ്ട്; ഇതിനെ കോറക്കോയ്ഡ് (corocoid) പ്രവര്‍ധം എന്നു പറയുന്നു.

ഭുജം.

ഹ്യൂമറസ് (പ്രഗണ്ഡാസ്ഥി) നീണ്ട ഒരു പ്രാരൂപികാസ്ഥിയാണ്. ഇതിനു കനംകുറഞ്ഞ ഒരു കാണ്ഡം (shaft) ഉണ്ട്. ഈ കാണ്ഡത്തിന്റെ മുകളിലത്തെയും താഴത്തെയും അഗ്രങ്ങള്‍ വികസിതങ്ങളാണ്. മുകളറ്റത്ത് അര്‍ധഗോളാകൃതിയിലുളള ഒരു ശീര്‍ഷമുണ്ട്. ഇതും കാണ്ഡവും തമ്മില്‍ ആഴം കുറഞ്ഞ ഒരു ഉപസങ്കോചനംവഴി വ്യതിരിക്തമാക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഈ സങ്കോചനത്തെ നെക്ക് ഒഫ് ഹ്യൂമെറസ് (Neck of humerus) എന്നു വിളിക്കുന്നു. മുകളറ്റത്തിന്റെ പാര്‍ശ്വഭാഗത്ത് അസമാനങ്ങളായ രണ്ടു മുഴകളുണ്ട്. ഇവയെ വലുതും ചെറുതുമായ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥങ്ങള്‍ (tuberocities) എന്നു പറയുന്നു. ഈ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥങ്ങള്‍ക്കിടയിലായി ദ്വിശിരസ്ക-പ്രണാളി (bicipital groove) എന്ന പേരില്‍ ഒരു ചാലുണ്ട്. അംസഫലകത്തില്‍നിന്നുള്ള ഘൂര്‍ണക (rotator) പേശികള്‍ ഈ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥങ്ങളോടാണു ബന്ധപ്പെടുന്നത്. ദ്വിശിരസ്കപേശി (biceps)യുടെ കണ്ഡരം (tendon) ഈ ചാലില്‍ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു.

പരിച്ഛേദത്തില്‍ കാണ്ഡത്തിനു ത്രികോണാകൃതിയാണുള്ളത്; താഴേക്കു വീതി കൂടിവരുന്നു. വീതി ഏറിയതും ആഴമില്ലാത്തതുമായ ഒരു ചാല് കാണ്ഡത്തിന്റെ പുറകിലൂടെ താഴേക്കു നീണ്ടുകിടക്കുന്നു. ഇതിനെ സര്‍പില(spiral) ചാല് എന്നു വിളിക്കാം. റേഡിയല്‍ നാഡിയും അതോടു ചേര്‍ന്ന ബഹുധമനിയും ഈ ചാലിലാണ് കാണപ്പെടുന്നത്. താഴത്തെ അറ്റത്ത് കപ്പി (pulley)യുടെ ആകൃതിയിലുള്ള ചക്രകാസ്ഥി (trochlea)യുണ്ട്. ഇത് അള്‍ന(ulna)യുമായി സന്ധിക്കുന്നു. പാര്‍ശ്വത്തായി ചെറുതായി ഉരുണ്ട മുണ്ഡമഞ്ജരി (capitulum) എന്നൊരു സന്ധി-മുഖികയുമുണ്ട്. ഇത് റേഡിയസ് അസ്ഥിയുടെ ശീര്‍ഷവുമായി സന്ധിക്കുന്നു.

മുന്‍കൈ.

മുന്‍കൈയുടെ രണ്ട് അസ്ഥികളില്‍ പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായുള്ള അസ്ഥിയാണ് റേഡിയസ്. നീണ്ട ഈ അസ്ഥിക്ക് ഒരു കാണ്ഡഭാഗവും മുകള്‍-താഴറ്റങ്ങളുമുണ്ട്. ഡിസ്കിന്റെ ആകൃതിയിലുള്ള മുകളറ്റം ഹ്യൂമറസിന്റെ മുണ്ഡമഞ്ജരിയുമായി സന്ധിക്കുന്നു; ഡിസ്കിന്റെ സീമാന്തം അള്‍നയിലുളള ഒരു വെട്ടിലും. ശീര്‍ഷത്തിനു തൊട്ടുതാഴെയായുള്ള ഉപസങ്കോചനത്തെ കഴുത്ത് എന്നു പറയുന്നു. ഇതിനുതാഴെ ഒരു പരുപരുത്ത മുഴയുണ്ട്. റേഡിയസിന്റെ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥമായ ഇത് ദ്വിശിരസ്കപേശിയെ ബന്ധിക്കുന്നു. കാണ്ഡം അതിന്റെ അധരഭാഗത്തു പരന്നിരിക്കുന്നെങ്കിലും മധ്യഭാഗത്തായി ഒരു അന്തരാസ്ഥിവരമ്പിലാണ് അവസാനിക്കുന്നത്. ഈ വരമ്പില്‍ റേഡിയസിനെ അള്‍നയുമായി ബന്ധിക്കുന്ന ഒരു അന്തരാസ്ഥിസ്തരം ഉണ്ട്. ഇത് മുന്‍കൈയുടെ മുന്‍-പിന്‍ഭാഗങ്ങളെ തമ്മില്‍ വേര്‍തിരിക്കുന്നു. റേഡിയസിന്റെ മുന്‍തലവും അന്തരാസ്ഥിസ്തരവും കൈത്തണ്ടിനെയും വിരലുകളെയും ചലിപ്പിക്കുന്ന പേശികള്‍ ഉറപ്പിക്കുന്നതിന് ഉതകുന്നു. കാണ്ഡം പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായി അല്പം മധ്യോന്നതത്വം (convexity) പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്നു. ഇതിന്റെ അഗ്രത്തിലുള്ള പരുപരുത്ത തലത്തിലാണ് അവതാനിനി (pronator) പേശി ഘടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. താഴേ അഗ്രം മുകളറ്റത്തെക്കാള്‍ വീതിയേറിയതാണ്. ഇതിന്റെ പിന്‍ഭാഗത്തായി ചില ചാലുകളുണ്ട്. ഈ ചാലുകളിലാണ് പ്രസാരിണി (extensor) പേശികളുടെ കണ്ഡരങ്ങള്‍ കാണപ്പെടുന്നത്. പാര്‍ശ്വസീമാന്തം താഴേക്കു വീതികുറഞ്ഞുവന്ന് വര്‍ത്തികാഭ(styloid) പ്രവര്‍ധമായിത്തീരുന്നു. മധ്യസീമാന്തം കൃശമധ്യസ്വഭാവമുള്ളതും അള്‍നയുടെ താഴേ അഗ്രവുമായി സന്ധിക്കുന്നതുമാണ്. കീഴറ്റത്തിന്റെ താഴ്വശം കൃശമധ്യമായി കൈത്തണ്ടിന്റെ സ്കാഫോയ്ഡ്, ലൂണേറ്റ് അസ്ഥികളുമായി സന്ധിക്കുന്നു.

മുന്‍കൈയിലെ രണ്ട് അസ്ഥികളിലെ പാര്‍ശ്വാസ്ഥിയാണ് അള്‍ന. നീളമുളളതും വണ്ണംകുറഞ്ഞതുമായ ഒരസ്ഥിയാണിത്. ഇതിന്റെ മുകളറ്റം താഴത്തെ അറ്റത്തെക്കാള്‍ വീതി കൂടിയതാണ്. ഇവിടെ രണ്ടു പ്രവര്‍ധങ്ങള്‍ കാണപ്പെടുന്നു. ഹ്യൂമറസിന്റെ ചക്രകാസ്ഥിയുമായി സന്ധിക്കുന്ന ഒരു ചക്രക (trochlear) വിടവിന് ഈ പ്രവര്‍ധങ്ങള്‍ ഇടനല്കുന്നു. ഈ പ്രവര്‍ധങ്ങളില്‍ മുകളിലത്തേതിനെ കഫോണി (olecranon) പ്രവര്‍ധം എന്നു പറയുന്നു. ഭുജത്തിലെ ദ്വിശിരസ്കപേശിയുമായി ബന്ധിക്കുന്നതിന് ഇതിന്റെ ഉപരിതലം പരുപരുത്തതായിരിക്കുന്നു. താഴത്തെ പ്രവര്‍ധം ചുണ്ടുപോലെയുളള ഒരു അസ്ഥ്യുത്സേധമാണ് (Bone shelf). മുന്‍ഭാഗത്തേക്കു തള്ളിനില്ക്കുന്ന ഈ പ്രവര്‍ധത്തെ കോറക്കോയ്ഡ് (coracoid) പ്രവര്‍ധം എന്നു വിളിക്കുന്നു. ഭുജത്തിലെ ബ്രാക്കിയാലിസ് (brachialis) പേശി ഇതുമായി സംഗലിക്കുന്നു. ചക്രകവിടവിനു തൊട്ടു താഴെ പുറകില്‍ പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായി റേഡിയസ് അസ്ഥിയുടെ ശീര്‍ഷവുമായി സന്ധിക്കുന്ന ഒരു അവതല സന്ധി-മുഖികയുണ്ട്. മൂന്നു വശങ്ങളുള്ള കാണ്ഡത്തില്‍ കൈത്തണ്ടും വിരലുകളും വളയ്ക്കുവാനുതകുന്ന പേശികള്‍ സന്ധിച്ചിരിക്കുന്നു. കീഴറ്റത്ത് ഉരുണ്ട ഒരു സന്ധിശീര്‍ഷമുണ്ട്. ഇതിന്റെ പാര്‍ശ്വവശത്ത് റേഡിയസിന്റെ താഴത്തെ അറ്റം സന്ധിക്കുന്നു. ശീര്‍ഷത്തിന്റെ താഴ്വശം ഒരു തന്തുതരുണാസ്ഥിവടികയുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഈ ഡിസ്ക് അള്‍നയെ കൈത്തണ്ടിലെ അസ്ഥികളുമായി വേര്‍തിരിക്കുന്നു. പിന്‍ഭാഗത്തു മധ്യത്തിലായി കൂര്‍ത്ത വര്‍ത്തികാഭപ്രവര്‍ധം കാണപ്പെടുന്നു. അള്‍നയുടെ മുകളറ്റം ഹ്യൂമറസുമായി ചേര്‍ന്ന് വിജാഗിരിപോലെയുള്ള കൈമുട്ട് സന്ധിയായി വര്‍ത്തിക്കുന്നു. റേഡിയസിന്റെ താഴത്തേയറ്റം മാത്രമാണ് മണിബന്ധത്തിന്റെ (wrist) സന്ധിയെ രൂപപ്പെടുത്താന്‍ സഹായിക്കുന്നത്. കൈത്തണ്ട്, കരതലം (palm), അഞ്ചു വിരലുകള്‍ എന്നിവ ഉള്‍​പ്പെട്ട മൂന്നു ഖണ്ഡങ്ങള്‍ ചേര്‍ന്നാണ് കൈ രൂപപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്.

കൈപ്പടം.

കൈത്തണ്ടില്‍ എട്ട് അസ്ഥികളുണ്ട്. ഇവ രണ്ടുവരിയായി ക്രമീകരിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. സമീപസ്ഥ (proximal) നിരയില്‍ സ്കാഫോയ്ഡ് (scaphoid), ലൂണേറ്റ് (lunate), ട്രൈക്വീട്രല്‍ (triquetral), പിസിഫോം (pisiform) എന്നീ അസ്ഥിഖണ്ഡങ്ങള്‍ കാണപ്പെടുന്നു; ദൂരസ്ഥ (distal) നിരയില്‍ ട്രപ്പീസ്യം (trapezium),ട്രപ്പിസോയ്ഡ് (trapezoid), കാപ്പിറ്റേറ്റ് (capitate), ഹാമേറ്റ് (hamate) എന്നീ അസ്ഥികളാണുള്ളത്. ഇവ ചെറിയ അനിയതാകൃതിയിലുള്ളവയാണ്. പിസിഫോം ഒരു യഥാര്‍ഥമണിബന്ധ(carpal) അസ്ഥിയല്ല; ഒരു സെസമോയ്ഡ് (വര്‍ത്തുളിക) അസ്ഥിയാണ്. പാണിശലാക (metacarpal) അസ്ഥികള്‍ ആകെ അഞ്ചെണ്ണമുണ്ട്. ഇവയില്‍ പെരുവിരലിലേതാണ് ഏറ്റവും തടിച്ചതും കുറുകിയതും. പാണിശലാകാസ്ഥികള്‍ ദീര്‍ഘാകൃതിയിലുളള ചെറിയ അസ്ഥികളാണ്. ഓരോന്നിനും മേല്‍-കീഴറ്റങ്ങളും കാണ്ഡവുമുണ്ട്. മുകളറ്റം ആധാരഭാഗമായും താഴത്തെയറ്റം ശീര്‍ഷമായും വര്‍ത്തിക്കുന്നു. ഒന്നാം പാണിശലാകാസ്ഥിയുടെ ആധാരം ജീനിയുടെ (saddle) ആകൃതിയുള്ളതാണ്. ട്രപ്പീസ്യവുമായി സന്ധിക്കുവാനുള്ള ഒരു ക്രമീകരണമാണിത്. മറ്റു നാല് പാണിശലാകാസ്ഥികയുടെയും ആധാരവശം ട്രപ്പിസോയ്ഡ്, കാപ്പിറ്റേറ്റ്, ഹ്യൂമേറ്റ് അസ്ഥികളുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ഇവയുടെ അഞ്ചെണ്ണത്തിന്റെയും ശീര്‍ഷങ്ങള്‍ ഓരോ വിരലിന്റെയും അംഗുല്യസ്ഥി (phalanx)കളുമായി സന്ധിക്കുന്നു. പെരുവിരലില്‍ ആകെ രണ്ട് അംഗുല്യസ്ഥികളേ ഉള്ളൂ. ബാക്കി വിരലുകളിലെല്ലാം മൂന്നെണ്ണം വീതമുണ്ട്. വിരലുകളെയെല്ലാം പാര്‍ശ്വഭാഗത്തുനിന്നു തുടങ്ങിയാണ് പേരിട്ടിരിക്കുന്നത്. ഇവ പെരുവിരല്‍ (thumb), ചൂണ്ടാണിവിരല്‍ (index), മധ്യവിരല്‍ (medius), മോതിരവിരല്‍ (ring or anutarsus), ചെറുവിരല്‍ (little finger or minimus) എന്നീ പേരുകളില്‍ അറിയപ്പെടുന്നു. കൈയിലെ അസ്ഥികള്‍ പരിഗ്രാഹക പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍ക്ക് ഉതകും വിധമാണ് സംവിധാനം ചെയ്തിട്ടുള്ളത്. ഇവയില്‍ പെരുവിരലിനാണ് കൂടുതല്‍ ചലനക്ഷമതയുള്ളത്. ഇത് മനുഷ്യരില്‍ കാണുന്ന ഒരു പ്രത്യേകതയുമാണ്.

അധരപാദം (Lower limb).

കാലിലെ അസ്ഥികളും നാലു ഖണ്ഡങ്ങളായാണ് ക്രമീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്: ശ്രോണി (hip), ഊരു (thigh), കണങ്കാല് (leg), പാദം (foot) എന്നിവയാണവ.

ശ്രോണി.

ശ്രോണിയിലെ അസ്ഥി അനിയമിതാകാരമുള്ളതാണ്. വളര്‍ച്ചയുടെ ആദ്യഘട്ടത്തില്‍ ഇലിയം (ileum), ആസനാസ്ഥി (ischium), ജഘനാസ്ഥി (pubis) എന്നീ മൂന്നുഭാഗങ്ങള്‍ ഇതിനു കാണപ്പെടുന്നു. ഇലിയത്തിന് ഒരു വികസിത മുകള്‍ഭാഗവും ഇലിയശീര്‍ഷം എന്നറിയപ്പെടുന്ന തടിച്ചതും സ്വതന്ത്രവുമായ ഒരു സീമാന്തവുമുണ്ട്. ആമാശയത്തിന്റെ മുന്‍ഭിത്തിയിലെ പേശികള്‍ ഈ ഇലിയ ശീര്‍ഷത്തിലാണ് ഉറപ്പിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. ഇലിയത്തിന്റെ ഇടുങ്ങിയഭാഗം ശ്രോണീ - ഉലൂഖല(acetabulum)ത്തിന്റെ നിര്‍മാണത്തില്‍ പങ്കു ചേരുന്നു. ഇലിയത്തിന്റെ പിന്‍ഭാഗത്ത് ത്രികത്തിന്റെ വശവുമായി സന്ധിക്കുവാനുളള ഒരു സന്ധീമുഖിക കാണപ്പെടുന്നു.

ആസനാസ്ഥിക്ക് 'V' യുടെ ആകൃതിയാണുള്ളത്. ഇതിനു കുറുകിത്തടിച്ച ഒരു പിന്‍കാലും നീണ്ടുപരന്ന ഒരു മുന്‍കാലുമുണ്ട്; പിന്‍കാലിനെ ആസനാസ്ഥിയുടെ പിണ്ഡമെന്നും പറയുന്നു. ഇതിനു പുറകിലേക്കു നീണ്ടുനില്ക്കുന്ന ഒരു ചെറിയ കൂര്‍ത്ത പ്രവര്‍ധമുണ്ട്; ഇതിനും പുറമേ അടിവശത്തായി ഒരു പരുപരുത്ത മുഴയുമുണ്ട്. ഇതിനെ ആസനാസ്ഥിയുടെ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥമെന്നു പറയുന്നു. ഊരുവിന്റെ പിന്‍ഭാഗത്തെ പേശികളെ ഇവിടെയാണ് ഉറപ്പിക്കുക. ആസനാസ്ഥിയുടെ മുന്‍കാല്‍ ജഘനാസ്ഥിയുടെ സദൃശഭാഗവുമായി കൂടിച്ചേരുന്നു. ഇവിടെയാണ് ഊരുവിനെ മുന്‍പോട്ടു വലിക്കുന്ന പേശികളെ (abductor muscle) ഉറപ്പിക്കുന്നത്. ആസനാസ്ഥിയുടെ പിണ്ഡം ശ്രോണീ-ഉലൂഖലത്തിന്റെ നിര്‍മാണത്തില്‍ പങ്കുചേരുന്നു.

ജഘനാസ്ഥിക്ക് ഒരു പിണ്ഡവും തള്ളിനില്ക്കുന്ന രണ്ടുകാലുകളുമുണ്ട്. ഇതിലെ ഉപരിശാഖ തടിച്ചതും ത്രികോണാകൃതിയിലുള്ളതുമാണ്. ശ്രോണീ-ഉലൂഖലത്തിന്റെ പൊള്ളയായ കപ്പിനെ പൂര്‍ണമാക്കുന്നത് ഈ ഉപരിശാഖയാണ്. അധഃശാഖ ആസനാസ്ഥിയുടെ ശാഖയുമായി കൂടിച്ചേര്‍ന്ന് ഈ രണ്ട് അസ്ഥികള്‍ക്കുമിടയിലുള്ള ഓബ്ചുറേറ്റര്‍ (obturator) രന്ധ്രം സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ഈ രന്ധ്രം പുരുഷന്‍മാരില്‍ അണ്ഡാകൃതിയിലും സ്ത്രീകളില്‍ മുക്കോണാകൃതിയിലുമാണ് കാണപ്പെടുന്നത്.

ശ്രോണിയിലെ മുന്നസ്ഥിഭാഗങ്ങള്‍ പതിനാലു വയസ്സാകുന്നതോടെ ശ്രോണീ-ഉലൂഖല മേഖലയില്‍വച്ച് തമ്മില്‍ യോജിക്കുന്നു; പതിനെട്ടു വയസ്സാകുന്നതോടെ ഈ മിശ്രാസ്ഥി പൂര്‍ണമാവുന്നു. മുന്‍ഭാഗത്തായി രണ്ട് ഊരു-അസ്ഥികളും അവയുടെ ജഘനാസ്ഥിഭാഗങ്ങളുമായി യോജിച്ച് ജഘന-സന്ധാനം (pubic symphysis) ആയിത്തീരുന്നു. ഇലിയഭാഗങ്ങള്‍ സേക്രത്തിന്റെ വശങ്ങളുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ഇപ്രകാരം സന്ധിക്കപ്പെട്ട മൂന്ന് അസ്ഥികളും കൂടിച്ചേര്‍ന്ന് അസ്ഥിമയശ്രോണി ഉടലെടുക്കുന്നു.

രണ്ട് ശ്രോണ്യസ്ഥികളും തമ്മില്‍ മുന്‍ഭാഗത്ത് ജഘന-സന്ധാനവുമായും, പിന്‍ഭാഗത്തു ത്രികത്തിന്റെ വശങ്ങളുമായും സന്ധിച്ച് ശ്രോണീ-മേഖല (girdle) ഉണ്ടാകുന്നു. നിവര്‍ന്നുനില്ക്കുമ്പോഴുള്ള ശരീരത്തിന്റെ ഭാരം ത്രികംവഴി ശ്രോണ്യസ്ഥികളിലേക്കും അവിടെനിന്നും ഊര്‍വസ്ഥി (femur) വഴി കാലിന്റെ കീഴ്ഭാഗത്തേക്കും വ്യാപിക്കുന്നു.

ശ്രോണി മുന്‍ഭാഗത്തേക്ക് അല്പം ചരിഞ്ഞി(tilted)രിക്കുന്നു. കോടരത്തെ ഉപരിതല കപടശ്രോണി (false pelvis)യായും നിമ്നതല വാസ്തവിക (true) ശ്രോണിയായും തിരിച്ചിരിക്കുന്നു. ശ്രോണ്യസ്ഥികളുടെ ഇലിയശിഖരങ്ങള്‍വഴി കപടശ്രോണി പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായി സങ്കോചിച്ചിരിക്കുന്നു. വാസ്തവികശ്രോണിക്ക് ഒരു ഇടുങ്ങിയ ചാല്‍ ഉണ്ട്. ഇതിനു മുകള്‍ഭാഗത്ത് ഉള്ളിലേക്കും താഴെ വെളിയിലേക്കും ദ്വാരങ്ങളുണ്ട്. മൂത്രസഞ്ചി, മലാശയം, ഗുദനാളി എന്നിവ പുരുഷന്‍മാരിലും സ്ത്രീകളിലും വാസ്തവികശ്രോണിയിലാണു സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത്. അതുപോലെതന്നെ സ്ത്രീകളില്‍ ഗര്‍ഭാശയവും, പുരുഷന്‍മാരില്‍ പ്രോസ്റ്റേറ്റ് ഗ്രന്ഥി, ശുക്ളാശയം എന്നിവയും ഇവിടെത്തന്നെ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. സ്ത്രീകളുടെ ശ്രോണി വിസ്താരമേറിയതാണ്. ആസനാസ്ഥിയുടെയും ജഘനാസ്ഥിയുടെയും ശാഖകള്‍ തമ്മില്‍ കൂടിച്ചേര്‍ന്നുണ്ടാവുന്ന ചാപം സ്ത്രീകളില്‍ 90^o യിലാണ് സംഘടിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നത്. അതുപോലെതന്നെ ശ്രോണീ-ഉലൂഖലകോടരം സ്ത്രീകളില്‍ ചെറുതായിരിക്കും. സ്ത്രീകളില്‍ ആസനാസ്ഥിയുടെ അസ്ഥി-പ്രോത്ഥം ബഹിര്‍ഗമനദ്വാരത്തിനടുത്ത് വിസ്താരമേറിയിരിക്കുന്നു. ഈ സംവിധാനങ്ങളെല്ലാംതന്നെ സ്ത്രീകളുടെ ശ്രോണി വിസ്തൃതമാകാനും പ്രസവസമയത്ത് വേണ്ടത്ര വികാസം ഉണ്ടാകുവാനും ഉപകരിക്കും.

ഊര്‍വസ്ഥി (Femur).

ശരീരത്തിലെ ഏറ്റവും നീളംകൂടിയ അസ്ഥിയാണിത്. അനുപ്രസ്ഥപരിച്ഛേദത്തില്‍ കാണ്ഡം ത്രികോണാകൃതിയിലുള്ളതാണ്. പിന്‍ഭാഗത്തായി ലീനിയ ആസ്പെര(linea aspera) എന്ന പേരില്‍ ഒരു ഊര്‍ധ്വാധരവരമ്പുണ്ട്. കാണ്ഡത്തിന്റെ മുന്‍ഭാഗത്തു നിന്നാണ് ഊരുവിന്റെ പ്രസാരിണീപേശികള്‍ ആരംഭിക്കുന്നത്. ഊര്‍വികാസ്ഥിയുടെ അടിഭാഗം ടിബിയാസ്ഥിയുമായി സന്ധിക്കാനുതകുംവിധം ക്രമപ്പെടുത്തിയിരിക്കുന്നു. കീഴറ്റത്തിന്റെ മുന്‍ഭാഗം മുട്ടുചിരട്ട(patella)യുമായി സന്ധിക്കുവാനായി ഒരു കപ്പിയുടെ ആകൃതിയിലായിരിക്കുന്നു. പിന്‍ഭാഗത്തായി ഒരു വലിയ വിടവുണ്ട്. ഈ വിടവ് ടിബിയ (tibia)യുടെ മുകളറ്റവുമായി സന്ധിക്കുവാനായുള്ള ഊര്‍വികാസ്ഥിയിലുളള രണ്ട് അസ്ഥികന്ദങ്ങളെതമ്മില്‍ വേര്‍തിരിക്കുന്നു. അസ്ഥികന്ദങ്ങള്‍ക്കിടയിലെ ആഴമേറിയ വിടവില്‍ ഒരു ജോടി സ്നായുക്കളുണ്ട്. മുട്ടിലെ സന്ധിയുടെ ചലനത്തെ നിയന്ത്രിക്കുന്നത് ഇവയാണ്. കാണ്ഡം മുന്‍ഭാഗത്തേക്ക് അല്പം മധ്യോന്നതമാണ്. കാണ്ഡത്തിന്റെ മുകള്‍ഭാഗത്തായി ഒരു കഴുത്തുണ്ട്. ഇത് അര്‍ധഗോളാകൃതിയിലുളള ശീര്‍ഷത്തെ താങ്ങിനിര്‍ത്തുന്നു. ഈ ശീര്‍ഷം ശ്രോണ്യസ്ഥിയിലെ ശ്രോണീ-ഉലൂഖലവുമായി സന്ധിക്കുന്നു. കഴുത്തും കാണ്ഡവുമായി ചേരുന്നിടത്ത് രണ്ട് ഉത്സേധങ്ങള്‍ (prominences) ഉണ്ട്.

മുട്ടുചിരട്ട ഒരു വിത്തിന്റെ പ്രതീതി ജനിപ്പിക്കുന്ന, ഏതാണ്ട് മുക്കോണാകൃതിയിലുളള, ഉഭയതലമധ്യോന്നത (biconvex) അസ്ഥിയാണ്. കാലിലെ പ്രസാരിണി കണ്ഡര(extensor tendon) കളില്‍ രൂപപ്പെട്ട ഒരു സെസമോയ്ഡ് അസ്ഥിയാണിത്. ഇതിന്റെ മുന്‍ഭാഗം പേശീതന്തുക്കളെ ഉറപ്പിക്കാനായി പരുപരുത്തിരിക്കുന്നു. മിനുസമുളള പിന്‍ഭാഗം മുട്ടിലെ സന്ധിയുമായി ചേരുന്നു.

ടിബിയ.

കാലിലെ രണ്ട് അസ്ഥികളില്‍ മധ്യത്തിലേതാണ് ടിബിയ. നിവര്‍ന്നു നില്ക്കുമ്പോള്‍ ശരീരഭാരം ഉപ്പൂറ്റി(heel) യിലേക്കു പ്രസരിക്കുന്നത് ടിബിയയിലൂടെയാണ്. മുകളറ്റം വികസിച്ചതും പരന്ന ഒരു സന്ധി-പ്രതലത്തോടുകൂടിയതുമാണ്. ഈ പ്രതലത്തെ അസ്ഥികന്ദങ്ങള്‍ക്കിടയിലുള്ള ഒരു ഉയര്‍ന്നഭാഗം രണ്ടായി തിരിക്കുന്നു. കാണ്ഡം അനുപ്രസ്ഥപരിച്ഛേദത്തില്‍ ത്രികോണാകൃതി കാണിക്കുന്നു. ഇതിനു പരന്ന ഒരു മധ്യപ്രതലമുണ്ട്. കാണ്ഡത്തിന്റെ പാര്‍ശ്വ-പിന്‍ പ്രതലങ്ങളില്‍ പാദത്തിന്റെ പേശികളെ ഉറപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. പാര്‍ശ്വഭാഗത്തെ സീമാന്തത്തില്‍ ഒരു ബലമേറിയ അസ്ഥ്യന്തരസ്തരം ഉറപ്പിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. താഴ്വശം ഇടുങ്ങിവരികയും അതിന്റെ മധ്യഭാഗം താഴേക്ക് തള്ളിവരികയും ചെയ്യുന്നു. ഇതു കാല്‍വണ്ണയുടെ (ankle) മധ്യഭാഗത്തായി ഒരു ഉത്സേധ (prominence)മായിത്തീരുന്നു. ഇതിനെ മധ്യഗുല്‍ഫവര്‍ധം (malleolus) എന്നു പറയുന്നു. മിനുസമുളള കീഴറ്റം കണങ്കാലസ്ഥി(talus)യുമായി സന്ധിക്കുന്നു.

ഫിബുല.

കാലിന്റെ പാര്‍ശ്വഭാഗത്തായുള്ള ഒരു കനം കുറഞ്ഞ അസ്ഥിയാണ് ഫിബുല(fibula). പാര്‍ശ്വഭാഗത്തുള്ള ഒരു പേശി ഇതിനെ പൂര്‍ണമായിത്തന്നെ ആവരണം ചെയ്യുന്നു. ഫിബുലയുടെ മുകളറ്റം ഘനാസ്ഥിയുടെ ആകൃതിയിലുള്ള ഒരു ശീര്‍ഷമായി വികസിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇതിന്റെ പാര്‍ശ്വഭാഗം ഒരു വര്‍ത്തികാഭപ്രവര്‍ധമായി മുകളിലേക്ക് അല്പം തള്ളിനില്ക്കുന്നു. ശീര്‍ഷത്തിന്റെ ഉപരിതലം ടിബിയയുടെ പാര്‍ശ്വാസ്ഥികന്ദത്തിന്റെ കീഴറ്റത്തുളള സന്ധി-മുഖികയുമായി സന്ധിക്കുന്നു. കാണ്ഡം കനം കുറഞ്ഞതാണ്; ഇതിനു നാലു വശങ്ങളുണ്ട്. പാദത്തിന്റെ ചലനത്തെ സഹായിക്കുന്ന പേശികള്‍ ഇവിടെ ഘടിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. കീഴറ്റം ഒരു പരുപരുത്ത ഉത്സേധമായി പരിണമിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇതിനെ പാര്‍ശ്വഗുല്‍ഫവര്‍ധം എന്നു വിളിക്കുന്നു. ഇതിന്റെ മധ്യപ്രതലം കണങ്കാലസ്ഥിയുമായി സന്ധിക്കുന്നു. സന്ധിപ്രതലത്തിനു പിന്നിലായി ഒരു പരുപരുത്ത തലമുണ്ട്. ടിബിയോ-ഫിബുലാര്‍ സ്നായുക്കള്‍ ഇവിടെ ഘടിപ്പിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഈ സ്നായുക്കള്‍ ടിബിയയെ ഫിബുലയുമായി ബലമായി ബന്ധിച്ചിരിക്കുന്നു. ഫിബുലയുടെ കീഴ്ഭാഗമാണ് ഈ അസ്ഥിയുടെ പ്രധാനഭാഗം; കണങ്കാലിന്റെ സന്ധിയെ ഉറപ്പിച്ചു നിര്‍ത്തുന്ന ഭാഗം ഇതാണ്.

പാദം (Foot).

ടാര്‍സസ് (tarsus), മെറ്റാടാര്‍സസ് (meta-tarsus), അഞ്ച് വിരലുകള്‍ എന്നിവ ഒരു പരന്ന ആധാരത്തില്‍ കാലിന് 90^o കോണത്തില്‍ ക്രമീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. ടാര്‍സസില്‍ ഏഴ് അസ്ഥികള്‍ മൂന്നു നിരയിലായി കാണപ്പെടുന്നു. സമീപസ്ഥമായ അസ്ഥിയാണ് കാല്‍കേനിയം (calcaneum). മധ്യത്തിലായി രണ്ട് അസ്ഥികളുണ്ട്: പാര്‍ശ്വഭാഗത്തുള്ളതും കാല്‍കേനിയവുമായി സന്ധിക്കുന്നതുമായ ക്യൂബോയ്ഡ് അസ്ഥിയും, മധ്യത്തിലായുള്ളതും കണങ്കാലസ്ഥിയുമായി സന്ധിക്കുന്നതുമായ നാവിക്കുലാറും (navicular). ദൂരസ്ഥനിരയില്‍ മൂന്നു കീലാകാരസ്ഥികളാണുള്ളത്. കണങ്കാലസ്ഥിയൊഴികെ ടാര്‍സസിലെ മറ്റെല്ലാ അസ്ഥികള്‍ക്കും പേശികളുടെ ഉറപ്പിക്കലിനായി പരുപരുത്ത പ്രതലങ്ങളാണുളളത്. കണങ്കാലസ്ഥിക്കു മുകളിലും താഴെയും മുന്‍പിലും വശങ്ങളിലും സന്ധി-മുഖികകളുണ്ട്. കാല്‍കേനിയം കണങ്കാലസ്ഥിക്കും പുറകിലേക്കു തള്ളിനില്ക്കുകയും ഉപ്പൂറ്റിയുടെ മുഴപ്പിനെ സഹായിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

മെറ്റാടാര്‍സസിന്റെയും വിരലുകളുടെയും അസ്ഥികള്‍ കൈയിലെ മെറ്റാകാര്‍പല്‍ സംവിധാനത്തിന് സദൃശമാണ്. കൈയിലെ പെരുവിരലിന്റെ സ്ഥാനത്ത് പാദത്തിലെ പെരുവിരല്‍ ഉണ്ട്; പക്ഷേ, കൈവിരലിന്റെ അത്ര ചലനക്ഷമത പാദത്തിലെ പെരുവിരല്‍ പ്രദര്‍ശിപ്പിക്കുന്നില്ല.

വക്ഷീയ ചട്ടക്കൂട് (Thoracic cage).

കശേരുകദണ്ഡിന്റെ വക്ഷീയഭാഗവും പാര്‍ശുകകളും (വാരിയെല്ല് - ribs) അവയുടെ പാര്‍ശുക-തരുണാസ്ഥികളും (costal cartilages) ഉരോസ്ഥിയും (sternum) ചേര്‍ന്നതാണ് വക്ഷീയ ചട്ടക്കൂടിന്റെ ഘടന.

ഉരോസ്ഥി.

ഉരോസ്ഥിക്ക് മൂന്നു ഭാഗങ്ങളുണ്ട്: മുകള്‍ഭാഗത്തു കാണുന്ന ഉരോസ്ഥിമുഷ്ടി (manubrium)യും, മധ്യത്തിലായുള്ള പിണ്ഡവും, താഴ്വശത്തായുള്ള സിഫോയ്ഡ് (xiphoid) പ്രവര്‍ധവും. പിണ്ഡത്തിന്റെ മുന്‍-പിന്‍ഭാഗങ്ങളില്‍ അനുപ്രസ്ഥരേഖകളുണ്ട്. നേരത്തെ ഉണ്ടായിരുന്ന നാല് വ്യത്യസ്ത ഖണ്ഡങ്ങളെ ഇവ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഉരോസ്ഥിയുടെ ഓരോ പാര്‍ശ്വസീമാന്തത്തിലും പാര്‍ശുകോപാസ്ഥികളുമായി സന്ധിക്കാനുള്ള ഏഴ് കൊതകള്‍ കാണാം. ഉരോസ്ഥിമുഷ്ടിയുടെ ഉപരിതല സീമാന്തത്തില്‍ അക്ഷകാസ്ഥി(clavicle)യുമായി ചേരുവാനായുളള ഒരു കുഴിവ് കാണപ്പെടുന്നു. സിഫോയ്ഡ് പ്രവര്‍ധം പ്രായമായാലും ഉപാസ്ഥിയായിത്തന്നെ നിലക്കൊള്ളുന്നു.

പാര്‍ശുക.

പാര്‍ശുകകള്‍ പന്ത്രണ്ടു ജോടിയുണ്ട്. കശേരുകദണ്ഡിന്റെ വക്ഷഭാഗത്തു പുറകിലായി ഇവ സന്ധിക്കുന്നു. കശേരുകദണ്ഡില്‍നിന്നും വാരിയെല്ലുകള്‍ (പാര്‍ശുകകള്‍) ആദ്യം പുറകോട്ടും പിന്നീട് താഴേക്കുവന്നു മുമ്പോട്ടായും തള്ളിനില്ക്കുന്നു. അവസാനം അല്പം താഴെയായി ഇവ പാര്‍ശുക-ഉപാസ്ഥിയില്‍ അവസാനിക്കുന്നു. മുകളിലുള്ള ഏഴ് പാര്‍ശുകകള്‍ ഉരോസ്ഥിയുമായി പാര്‍ശുക-ഉപാസ്ഥിവഴി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ഇവയെ മുഖ്യപാര്‍ശുകകള്‍ (true ribs) എന്നു വിളിക്കുന്നു. താഴെയുള്ള അഞ്ചെണ്ണം ഗൗണ (false) പാര്‍ശുകകളാണ്. 8,9,10 എന്നീ പാര്‍ശുകകളുടെ ഉപാസ്ഥികള്‍ ഉരോസ്ഥിവരെ എത്തുന്നില്ല. ഇവ തൊട്ടുമുകളിലുള്ള പാര്‍ശുകയുടെ തരുണാസ്ഥിയുമായി യോജിക്കുന്നു. 11-ഉം 12-ഉം പാര്‍ശുകകള്‍ മുന്‍ഭാഗത്ത് ബന്ധപ്പെടുന്നില്ല. ഇവയെ ഡോളാപാര്‍ശുകകള്‍ (floating ribs) എന്നു പറയാം.

മനുഷ്യാസ്ഥിപഞ്ജരം

ഒരു പ്രാരൂപിക (typical) പാര്‍ശുകയ്ക്കു (3 മുതല്‍ 9 വരെയുള്ളവ) ശീര്‍ഷവും കഴുത്തും കാണ്ഡവും (shaft) ഉണ്ട്. ശീര്‍ഷം രണ്ടു സമീപസ്ഥ കശേരുകപിണ്ഡങ്ങളുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ഒരു ചെറിയ കഴുത്ത് ശീര്‍ഷത്തെ മുഴ (tubercle)യില്‍നിന്നു വേര്‍തിരിക്കുന്നു. ഈ മുഴ ഒരു അനുപ്രസ്ഥപ്രവര്‍ധവുമായി സന്ധിക്കുന്നു. ഇതിനുമപ്പുറം കാണ്ഡം വക്ഷസ്സിന്റെ ചുറ്റുമായി വളഞ്ഞ് പാര്‍ശുകതരുണാസ്ഥിവരെ എത്തുന്നു. വാരിയെല്ലുകളെ കശേരുകകളോടും ഉരോസ്ഥിയോടും തന്തുരൂപ തരുണാസ്ഥികളാല്‍ യോജിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നതിനാല്‍ നെഞ്ചിനെ വികസിപ്പിക്കുവാന്‍ സാധിക്കുന്നു. മറ്റ് അസ്ഥിഭാഗങ്ങളെക്കാളും വേഗം ഒടിയാനുള്ള പ്രവണത വാരിയെല്ലുകള്‍ക്കുണ്ട്.

കാണ്ഡരാസ്ഥികള്‍ (Sesamoid bones).

അസ്ഥിമുഴപ്പുകള്‍ക്കു മുകളിലൂടെ പേശീകന്ദങ്ങള്‍ക്കു തെന്നിമാറേണ്ട ആവശ്യമുള്ളിടത്തെല്ലാം പേശീകന്ദത്തിന്റെ ഒരു ഭാഗം ഒരു വിത്തിന്റെ ആകൃതിയിലുള്ള അസ്ഥിയായി രൂപാന്തരപ്പെടാറുണ്ട്. പേശീകന്ദത്തിന്റെ ചലനദിശയിലേക്കുള്ള വലിവില്‍ ഒരു ഉത്തോലകപ്രവര്‍ത്തനം സാധ്യമാക്കാനുള്ള സംവിധാനമാണിത്. ഇപ്രകാരം രൂപാന്തരപ്പെടുന്ന അസ്ഥികളെ കാണ്ഡരാസ്ഥികള്‍ എന്നു പറയുന്നു. മുട്ടുചിരട്ട ഇവയ്ക്കൊരു ഉദാഹരണമാണ്.

(ഡോ. ഇ.ജെ. മോണ്‍സുറേറ്റ്)